بیماری سلیاک یکی از اختلالات خودایمنی مزمن است که در اثر واکنش سیستم ایمنی به گلوتن (پروتئینی که در گندم، جو، چاودار وجود دارد) در افرادی که مستعد ژنتیکی هستند، ایجاد میشود. این بیماری نه تنها عملکرد دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار میدهد بلکه میتواند به اختلال در جذب مواد مغذی، کمخونی، پوکی استخوان، خستگی مزمن و پیامدهای سیستماتیک منجر شود.
از آنجا که ذخیرهسازی خون بندناف یکی از گزینههای مهم برای آینده سلامت نوزاد است، لازم است والدینی که سابقه خانوادگی این بیماری یا خود مبتلا هستند، در جریان باشند که آیا این سابقه میتواند مانع قرارداد ذخیرهسازی شود یا خیر.
بیماری سلیاک: علل، ژنتیک، تشخیص و درمان
بیماری سلیاک زمانی به وجود میآید که فردی با زمینه ژنتیکی مستعد (اکثراً حامل ژنهای HLA DQ2 یا HLA DQ8 ) پس از مصرف گلوتن، دچار پاسخ ایمنی نابجا شود. این پاسخ ایمنی موجب آسیب به پرزهای روده کوچک میشود و جذب مواد مغذی را مختل میسازد.
اگرچه داشتن ژن کافی نیست و بسیاری از افرادی که ژن را دارند، هرگز بیماری را پیدا نمیکنند، اما اگر فردی این ژن ها را داشته باشد در واقع زمینه ابتلا به این بیماری محسوب میشود. افرادی که یکی از اعضای درجهیک خانوادهشان مبتلا به این بیماری است، ریسک بیشتری برای ابتلا به بیماری سلیاک دارند.
برای مثال، اگر پدر یا مادر مبتلا باشند، فرزندشان ریسک بیشتری نسبت به جمعیت عمومی دارد. با این حال، داشتن پدر یا مادر مبتلا به معنای حتمی بودن ابتلا نیست.
علائم
علائم میتوانند بسیار متنوع باشند، از اسهال یا یبوست، درد شکم، نفخ، کاهش وزن تا علائم غیرگوارشی مانند کمخونی، خستگی، پوکی استخوان، افسردگی یا حتی ناباروری.
تشخیص
تشخیص معمولاً بر پایه آزمایشهای سرمی (مثل آنتی‑tTG IgA) و سپس در صورت نیاز بیوپسی روده کوچک انجام میشود.
درمان
درمان اصلی، رژیم کاملاً بدون گلوتن بهصورت مادامالعمر است. حذف کامل گندم، جو، چاودار و فرآوردههایی که این غلات دارند، ضروری است. با رعایت رژیم، پرزهای روده میتوانند بهبود یابند و جذب مواد مغذی نیز بهتر میشود.
در صورت عدم تشخیص و درمان، عوارض جدی مثل سوءتغذیه، پوکی استخوان، ناباروری، افزایش خطر برخی سرطانهای دستگاه گوارش رخ میدهد.
رابطه بیماری سلیاک با ذخیرهسازی خون بندناف
حال به موضوع اصلی میپردازیم: اگر پدر یا مادر مبتلا به سلیاک باشند، آیا قرارداد ذخیرهسازی خون بندناف برای نوزاد منع خواهد داشت؟
در حقیقت، پاسخ کلی این است: مبتلا بودن پدر یا مادر به سلیاک بهصورت خودکار مانع قرارداد یا ذخیرهسازی خون بندناف نمیشود. اما بررسی برخی مستندات الزامی است. این مستندات عبارتند از:
الف) سابقه خانوادگی و اثر آن
همانطور که گفته شد، داشتن والد مبتلا به سلیاک بهمعنای قطعی بودن بیماری برای فرزند نیست اما ریسک را افزایش میدهد. بنابراین از منظر ژنتیکی، فرزند ممکن است مستعد باشد اما لزوماً مبتلای قطعی نیست.
ب) استانداردهای بانک خون بندناف در ارزیابی والدین
بانکهای خون بندناف (خصوصی یا عمومی) معمولاً والدین و نوزاد را از نظر سلامت و سابقه پزشکی ارزیابی میکنند. برای مثال، بانکهای فوق توسط نهادهایی چون AABB تایید میشوند. این استانداردها «مانع مطلق» برای اختلالات ژنتیکی یا خودایمنی برای ذخیرهسازی وضع نمیکنند بلکه فاکتورهای ارزیابی شامل سابقه والدین، شرایط سلامت نوزاد، عفونتهای مادر، شرایط جمعآوری و ذخیرهسازی هستند. بنابراین اگر مادر یا پدر سلیاک داشته باشد، بانک خون ممکن است منحصراً بهدلیل آن والدین را رد نکند، ولی ممکن است قرارداد بخواهد بررسی کاملتری روی سلامت کودک یا شرایط خاص انجام دهد.
ج) کاربرد درمانی خون بندناف برای بیماری سلیاک
نکته کلیدی این است که کاربرد فعلی خون بندناف عمدتاً برای بیماریهای خونی، نقص ایمنی، برخی اختلالات سیستم عصبی و برخی بیماری های ارتوپدی است و در حال حاضر از خون بندناف برای درمان بیماری سلیاک استفاده نشده است و اگر خانواده ای با هدف استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف برای درمان این بیماری در آینده اقدام کرده است، باید گفت در حال حاضر کارآزمایی برای این بیماری انجام نشده است. برای بیماری سلیاک که یک بیماری ایمنی–خودایمنی با زمینه ژنتیکی و محیطی است، هنوز استفاده گسترده از خون بندناف ذخیرهشده برای درمان آن بهعنوان استاندارد وجود ندارد. بنابراین اگر هدف شما ذخیرهسازی برای «جلوگیری یا درمان» سلیاک باشد، باید با این آگاهی اقدام کنید که شواهد در این زمینه محدود است.
پس اگر پدر یا مادر مبتلا به سلیاک باشند:
ذخیرهسازی خون بندناف قابل انجام است و الزماً منع ندارد، ولی بانک ممکن است پرسشنامه دقیقتر، ارزیابی بیشتر یا مشاوره بخواهد. توصیه میشود قبل از امضای قرارداد، با بانک خون رویان مشاوره پزشکی انجام شود تا شرایط والدین و نوزاد شفاف شود.
استانداردهای جهانی مرتبط با بانک خون بندناف
Association for the Advancement of Blood & Biotherapies (AABB) یکی از مهمترین نهادهای بینالمللی است که استانداردهای جمعآوری، فرآوری، ذخیره و توزیع سلولهای بنیادی از جمله خون بندناف را تعریف میکند.
AABB در FAQ خود اشاره میکند که خانوادهها باید در مورد سابقه بیماری خانوادگی و کاربرد واقعی ذخیره خون بندناف آگاه باشند.
نکات مرتبط با ارزیابی والدین مبتلا
اگر والدین سابقه بیماری خاص یا ژنتیکی داشته باشند، برخی بانکها ممکن است ملاحظاتی داشته باشند؛ مثلاً اگر بیماری خانوادگی به صورت ژنتیکی منتقلشدنی باشد، بانک ممکن است آن را در فرآیند غربالگری منظور کند. در مورد سلیاک ولی منع مطلق برای ذخیره سازی سلول های بنیادی خون بندناف نوزاد وجود ندارد.
نکاتی که والدین باید بدانند مخصوص بانك خون بندناف رویان
۱. اطلاعرسانی دقیق درباره سابقه خانوادگی: در فرم قرارداد بانک خون بندناف رویان، سابقه مبتلایان در خانواده (پدر، مادر، خواهر/برادر) معمولاً پرسیده میشود. داشتن پدر یا مادر مبتلا به سلیاک باید در این بخش اعلام گرد اما مانع عقد قرارداد نیست.
۲. مشاوره با بانک خون بندناف رویان: حتماً با پزشک مشاور در بانک خون بندناف رویان درباره سابقه و تاریخچه بیماری هایی که در خانواده و اقوام وجود داشته است مشورت شود.
۳. هدف ذخیرهسازی را مشخص کنید: اگر هدف صرفاً «داشتن ذخیره برای آینده سلامت کودک» است، ذخیره سازی سلول های بنیادی خون بندناف اقدامی موثر و مفید است. اما اگر هدف «استفاده برای درمان سلیاک» باشد، لازم است بدانید که کاربرد آن هنوز به صورت عمومی اثباتشده نیست.
4. غربالگری و مشاوره ژنتیکی: از آنجا که سلیاک زمینه ژنتیکی دارد، در صورت تمایل والدین میتوانند درباره ریسک ابتلای کودک به بیماری یا استفاده از ذخیره خون بندناف با پزشک ژنتیک یا متخصص گوارش مشورت کنند.
بار دیگر تاکید می شود وجود بیماری سلیاک در پدر یا مادر، بهتنهایی مانع قطعی قرارداد ذخیره خون بندناف در بانک خون بندناف رویان یا سایر بانکها نیست، اما نیاز به اطلاعرسانی دقیق، بررسی شرایط بانک و مشاوره با متخصص دارد.
پایان مطلب/