۲۹ اردیبهشت، روز ملی جمعیت، فرصت مغتنمی است برای بازنگری در سیاست‌ها و نگرش‌های اجتماعی درباره فرزندآوری، ازدواج، و سلامت خانواده‌ها. روند کاهش جمعیت و حرکت به سوی پیری جمعیت از جمله چالش‌های جدی است که آینده اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی کشور را تهدید می‌کند. در این یادداشت، ضمن بررسی وضعیت آماری جمعیت ایران، نگاهی می‌اندازیم به پیامدهای اجتماعی و بهداشتی کاهش نرخ زاد و ولد، افزایش خانواده‌های تک‌فرزند و بدون فرزند، و در نهایت نقشی که بانک خون بندناف رویان می‌تواند در آینده سلامت کشور ایفا کند.
کاهش نرخ زاد و ولد در ایران؛ زنگ خطری برای آینده
بر اساس آمار منتشرشده از سوی سازمان ثبت احوال کشور، تعداد تولدها در سال ۱۴۰۳ حدود ۸۹۰ هزار مورد بوده است. این در حالی است که در سال ۱۴۰۲، حدود ۹۲۰ هزار تولد ثبت شده بود. این کاهش تدریجی نشان‌دهنده نزولی شدن نرخ باروری در ایران طی دهه اخیر است. در مقایسه با دهه ۱۳۸۰ که تعداد تولدها سالانه بیش از ۱.۵ میلیون نفر بود، آمارهای فعلی به وضوح نشان می‌دهد که ایران با روند سریع کاهش زاد و ولد مواجه است.
ایران در مسیر پیری جمعیت
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نسبت جمعیت سالمند (۶۰ سال به بالا) از ۱۰.۲ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۱۲.۴ درصد در سال ۱۴۰۳ رسیده است و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال ۱۴۲۰، بیش از ۲۵ درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داد.پیری جمعیت، با کاهش نیروی کار، افزایش هزینه‌های سلامت و فشار بر نظام تأمین اجتماعی، یک تهدید جدی برای پایداری اقتصادی و رفاه اجتماعی کشور است.
افزایش خانواده‌های تک‌فرزند
یکی از مهم‌ترین دلایل نگرانی درباره آینده جمعیت، رشد قابل توجه خانواده‌های تک‌فرزند در ایران است. طبق بررسی‌های جمعیت‌شناسی انجام شده در سال ۱۴۰۲، حدود ۴۲ درصد خانواده‌های دارای فرزند در ایران، فقط یک فرزند دارند. دلایل این مسئله شامل مشکلات اقتصادی، دغدغه‌های شغلی والدین، محدودیت‌های مسکن، و نگرانی از آینده فرزندان است.
افزایش خانواده‌های بدون فرزند
در کنار افزایش خانواده‌های تک‌فرزند، تعداد خانواده‌های بدون فرزند نیز رو به افزایش است. آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد که حدود ۱۸ درصد زوج‌های ایرانی پس از ازدواج، در طی پنج سال اول فاقد فرزند می‌مانند. بخشی از این موضوع به تأخیر در ازدواج و افزایش سن باروری برمی‌گردد، و بخشی نیز به افزایش نرخ ناباروری که طبق آمار وزارت بهداشت، در ایران به حدود ۲۰ درصد از زوج‌ها رسیده است؛ این رقم بالاتر از متوسط جهانی (۱۵ درصد) است.
کاهش نرخ ازدواج و تأخیر در فرزندآوری
طبق آمار ثبت احوال، تعداد ازدواج‌ها در سال ۱۴۰۳ به حدود ۴۴۰ هزار مورد کاهش یافته است، در حالی که این رقم در دهه ۱۳۸۰ معمولاً بیش از ۷۰۰ هزار ازدواج در سال بود. عوامل متعددی از جمله مشکلات اقتصادی، بیکاری، ناپایداری اجتماعی و تحصیلات طولانی‌تر موجب تأخیر در ازدواج و افزایش سن باروری شده‌اند. سن متوسط ازدواج در زنان ایرانی اکنون به ۲۴.۶ سال و در مردان به ۲۹.۳ سال رسیده است، که در مقایسه با دهه‌های قبل افزایش چشمگیری داشته است.
تهدیدهای کاهش جمعیت برای جامعه
کاهش جمعیت و نرخ باروری می‌تواند اثرات مخربی بر توسعه کشور داشته باشد:
کاهش نیروی کار جوان و افزایش وابستگی اقتصادی
فشار بر نظام بازنشستگی و تأمین اجتماعی
تعطیلی مدارس و کاهش تقاضای آموزش
تهدید جدی برای امنیت اقتصادی و رشد پایدار
افزایش واردات نیروی کار خارجی برای جبران کمبودهای تخصصی
افزایش بیماری‌ها و سرطان‌ها؛ چالشی دیگر
در کنار روند کاهش زاد و ولد، شیوع بیماری‌های مزمن، نقص‌های ایمنی و سرطان‌ها نیز در ایران رو به افزایش است. سبک زندگی مدرن، آلودگی هوا، مصرف مواد غذایی ناسالم، افزایش سن بارداری و تأثیرات ژنتیکی از جمله عواملی هستند که زمینه‌ساز افزایش سرطان‌های دوران کودکی و بیماری‌های خونی شده‌اند.
برخی از بیماری‌های شایع در کودکان که نیاز به درمان‌های پیشرفته مانند پیوند سلول‌های بنیادی دارند شامل:
لوسمی (سرطان خون)
تالاسمی ماژور
نقص سیستم ایمنی
اختلالات متابولیک نادر
تهدیدهای خانواده‌های تک‌فرزند؛ چالش در درمان بیماری‌ها
در خانواده‌هایی که تنها یک فرزند دارند، در صورت بروز بیماری‌های خاص مانند سرطان خون یا تالاسمی، یافتن اهداکننده مناسب سلول‌های بنیادی بسیار دشوارتر است. در بسیاری از موارد، بهترین گزینه درمانی استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف خواهر یا برادر بیمار است؛ اما در خانواده‌های تک‌فرزند این امکان از بین می‌رود و فرصت طلایی درمان ممکن است از دست برود.
وقتی نمونه سازگار سلول بنیادی وجود ندارد، خون بندناف نجات‌بخش است
در مواردی که نمونه سلول بنیادی سازگار برای بیمار یافت نمی‌شود، ذخیره‌سازی خون بندناف نوزاد می‌تواند حیات‌بخش و نجات‌دهنده باشد. سلول‌های بنیادی موجود در خون بندناف می‌توانند برای درمان ده‌ها بیماری صعب‌العلاج مانند:
سرطان‌های خونی (لوسمی، لنفوم)
بیماری‌های نقص ایمنی
کم‌خونی‌های مادرزادی
اختلالات ژنتیکی
مورد استفاده قرار گیرند. مهم‌تر آنکه، خون بندناف تنها یک بار در زندگی و آن هم هنگام تولد قابل جمع‌آوری است. این منبع ارزشمند سلولی، با فناوری پیشرفته ذخیره‌سازی، می‌تواند سال‌ها برای فرد یا خانواده‌اش محفوظ بماند و در زمان نیاز مورد استفاده قرار گیرد.
بانک خون بندناف رویان؛ شبکه‌ای گسترده در خدمت سلامت نسل آینده
بانک خون بندناف رویان به عنوان اولین و بزرگ‌ترین بانک خون بندناف در کشور، با هدف ارتقای سلامت نسل آینده فعالیت خود را از سال ۱۳۸۴ آغاز کرده و تا امروز بیش از ۱۸۰ هزار نمونه خون بندناف را در شرایط ایمن و استاندارد ذخیره کرده است. این بانک تحت نظارت جهاد دانشگاهی و با تأییدیه‌های بین‌المللی، نقش مؤثری در درمان بیماران با استفاده از سلول‌های بنیادی ایفا کرده است.
پوشش کامل در سراسر کشور
یکی از نقاط قوت بانک خون بندناف رویان، دسترسی گسترده آن در همه استان‌های ایران است. با راه‌اندازی دفاتر نمایندگی در بیش از ۳۵ مرکز استان و شهرستان، امکان مشاوره، دریافت نمونه و پیگیری قراردادها برای والدین به ساده‌ترین شکل ممکن فراهم شده است.
بانک خون بندناف رویان همچنین با مراکز درمان ناباروری، بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها و متخصصان زنان همکاری نزدیک دارد تا مادران باردار بتوانند با آگاهی کامل، تصمیمی علمی و آگاهانه درباره ذخیره‌سازی خون بندناف فرزندشان بگیرند. در روز ملی جمعیت، فراتر از شعارها، باید با نگاه علمی، راهکارهای اجرایی و مشارکت مردمی به بحران کاهش جمعیت و افزایش بیماری‌ها نگاه کرد. خانواده‌ها باید بدانند که تصمیم به داشتن فرزند، نه تنها نقش مهمی در حفظ تعادل جمعیت دارد، بلکه می‌تواند آینده سلامت خانواده را نیز تضمین کند.
در این مسیر، ذخیره‌سازی خون بندناف اقدامی علمی، آینده‌نگر و مسئولانه است که والدین می‌توانند برای سلامت فرزندان و خانواده خود انجام دهند. بانک خون بندناف رویان نیز به عنوان پیشگام این حوزه، آماده ارائه خدمات مشاوره و ذخیره‌سازی در سراسر کشور است.
اگر باردار هستید یا در آستانه فرزندآوری قرار دارید، همین امروز با دفتر نمایندگی بانک خون بندناف رویان در استان محل سکونت خود تماس بگیرید و از مشاوره رایگان کارشناسان بهره‌مند شوید. آینده‌ای روشن و سالم برای فرزندتان از همین امروز آغاز می‌شود.
پایان مطلب/